Artikel verschenen op http://www.secunews.be op 7 September 2016. Om het artikel te zien op de website van Secunews, klik HIER.
Sinds januari 2015 hebben terroristische activiteiten in Europa het leven van al heel veel mensen verscheurd. Het risico om geconfronteerd te worden met een aanslag lijkt nog nooit zo groot geweest in onze democratische maatschappijen. De mate waarin we ons bedreigd voelen, staat echter helemaal niet in verhouding met het eigenlijke risico dat elke burger loopt om persoonlijk getroffen te worden. Het is dan ook absoluut noodzakelijk om ons hieraan aan te passen in het dagelijks leven…
In 1962 heeft de Franse filosoof en politicoloog Raymond Aron terrorisme als volgt gedefinieerd: een gewelddadige actie waarvan de psychologische effecten niet in verhouding staan met de pure fysieke effecten ervan. Er worden wel degelijk mensen gedood, maar het doel van terrorisme is vooral om gevoelens van afschuw, verontwaardiging, afkeer en angst op te wekken bij de geviseerde bevolkingsgroep(en). Het gaat niet zozeer om het doden zelf, maar vooral om de gruwelijke manier waarop; het gaat er niet zozeer om veel slachtoffers te maken, maar vooral om angst te zaaien.
Zelfs bij verijdelde aanslagen heeft terrorisme een heel sterk psychologisch en sociaal effect. Denk maar aan de poging tot een aanslag op de hogesnelheidstrein Thalys in augustus 2015 tussen Amsterdam en Parijs. Sindsdien zijn er veel strengere politiecontroles op de treinen. Hoewel niet alle reizigers voortdurend bang zijn om het doelwit te worden van het blinde geweld van radicale islamisten, leeft dat gevoel wel bij veel mensen wel.
Omdat in deze tijden de dreiging van een nieuwe terroristische aanslag constant aanwezig is, wordt elke onverklaarbare aanval of vorm van agressie in eerste instantie bijna automatisch als terrorisme beschouwd. Dit geldt ook voor vliegtuigongevallen, ontploffingen etc. Die dreiging maakt deel uit van de ‘terreurstrategie’. Angst zaaien is zowel het middel van terroristen als het doel.
Steeds sterkere emotionele reacties
Er vinden dan wel herhaaldelijk terroristische aanslagen plaats in Europa, maar over het algemeen gaat het leven zijn gewone gang. Desondanks geven veel mensen ook toe dat ze meer en meer ten prooi vallen aan onzekerheid en achterdocht. De wereld lijkt gevaarlijker, ze worden steeds waakzamer en houden hun omgeving meer in de gaten.
Andere mensen geven toe dat ze bang zijn voor situaties waarvan ze denken dat een terrorist kan toeslaan. Bijgevolg passen ze hun gedrag en gewoontes aan. Door die angst beginnen ze op alles meer te letten. Ze maken zich ongerust over een achtergelaten tas, ze wantrouwen jonge Arabische mannen of moslims, etc.
De meest angstige mensen, een kleine minderheid overigens, vermijden alle zogenaamde risicosituaties. Ze overschatten het gevaar en ze hebben het gevoel dat ze Russische roulette aan het spelen zijn wanneer ze zich op een drukke plek bevinden. Ze zijn enorm oplettend en scannen hun omgeving voortdurend, op zoek naar mogelijke tekenen van gevaar.
Een mentaliteit kan veranderen
Herhaaldelijke terroristische aanslagen hebben ook opeenstapelende, evoluerende en blijvende gevolgen op de bevolking. In de afgelopen decennia, voornamelijk sinds de aanslagen van 11 september 2001 in New York, heeft het Westen een andere kijk gekregen op de islamitische wereld. Hoe meer een mens zich bedreigd of in gevaar voelt, hoe minder genuanceerd en hoe meer stereotiep zijn wereldbeeld wordt. En mensen met veel stereotype ideeën hebben sterkere emoties en nemen radicalere standpunten in.
Het risico hiervan is dat landen uiteenvallen in verschillende gemeenschappen waardoor er een sociaal onevenwicht ontstaat. Hoe meer mensen de neiging krijgen om te benadrukken en waarde te hechten aan wat hun culturele achtergrond is, wat hun waarden en ideologie zijn, hun symbolen, hun religie … hoe meer afzonderlijke gemeenschappen en groepen er ontstaan. Dit proces van polarisatie komt voort uit de manicheïstische opdeling tussen de ene groep waartoe bepaalde personen behoren, en de andere groep die wordt geminacht en beschouwd als een reële of symbolische dreiging.
Mensen dreigen zich steeds collectiever te gedragen: dezelfde groepen mensen worden telkens als zondebok aangeduid, en bepaalde groepen mensen worden het slachtoffer van geweld omwille van hun geloof, uiterlijke kenmerken, overtuiging… Daarnaast wordt de beveiliging op steeds meer plaatsen opgeschroefd, er doen meer en meer alarmerende geruchten de ronde, etc.
Aanpassen aan het risico
Overheden zijn verplicht om hun bevolking te beschermen tegen terrorisme. Om deze plicht te kunnen vervullen, wordt de politiemacht versterkt: militaire bewaking in grote steden, bewaking en controles in stations, luchthavens en aan de ingang van grote bijeenkomsten, de installatie van veiligheidspoortjes en bodyscanners etc. Overheden worden soms ook gedwongen om bepaalde evenementen te annuleren wanneer er een verhoogd risico is en de veiligheid niet kan worden gegarandeerd.
Hoewel het leven normaal lijkt verder te gaan en het risico voor een individu extreem klein blijft, is er wel degelijk gevaar. De meeste mensen kunnen zich aan dit kleine risico wel aanpassen. De dood kan immers op ieder moment toeslaan, ook zonder de “hulp” van terroristen: een verkeersongeval, een ongeval met de trein of het vliegtuig, een ernstige ziekte etc. Dit is gewoon de realiteit. We hebben nu eenmaal niet alles onder controle en daar valt heel goed mee te leven.
De meeste mensen gaan misschien wel hun gewoontes lichtjes aanpassen, maar voor de rest blijven ze een normaal leven leiden. Bij elke nieuwe aanslag of concrete dreiging, zullen de emoties echter opnieuw hoog oplopen. Kort na een nieuwe aanslag is iedereen natuurlijk gechoqueerd en geschrokken, maar bij de meesten onder hen ebt de angst en onrust weer weg in de daaropvolgende weken en maanden.
Evelyne Josse
Psycholoog, psychotherapeute
Auteur van de website http://www.resilience-psy.com
Verder lezen: http://www.resilience-psy.com